سانحه اتمی چرنوبیل

حادثه راکتور چرنوبیل در آوریل ۱۹۸۶ بزرگترین سانحه هسته ای دنیا است که در آن زمان به دلیل وقوع در پشت "پرده آهنین" و پنهان کاری مقامات شوروی سابق موجب نگرانی های بسیاری در دنیا شد. ساعت ۱:۲۳ بامداد روز شنبه ۲۶ آوریل، انفجاری در یکی از ۴ راکتور مجتمع هسته ای چرنوبیل، واقع در ۱۱۰ کیلومتری شمال کیف پایتخت اوکراین، روی داد. دو روز پس از آن حادثه، ذرات رادیواکتیو حتی در سوئد هم کشف شد، ولی مقامات شوروی سابق تمام روز از قبول اینکه یک حادثه غیر عادی اتمی در آن کشور اتفاق افتاده خودداری کردند.

سرانجام در ساعت ۹ شب، پس از آنکه دیپلماتهای سوئدی گفتند که درصدد "اعلام خطر رسمی" به مقامات آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند، مسکو یک بیانیه رسمی پنج خطی به قرار زیر صادر کرد:

"حادثه ای در مجتمع هسته ای چرنوبیل اتفاق افتاده است. یکی از راکتورهای اتمی صدمه دیده است. اقدامات لازم برای از بین بردن اثرات حادثه انجام شده است. به قربانیان حادثه کمک شده است. یک کمیسیون دولتی تعیین شده است."

ولی واقعیت این بود که لغت "صدمه" وخامت سانحه اتمی که در آن هسته مرکزی راکتور ذوب شده بود، قسمت گرافیت آن در آتش می سوخت و ستون مواد رادیواکتیو آن هزاران متر به آسمان می رفت، را به طور کامل توصیف نمی کرد. بیانیه رسمی مقامات شوروی سابق تنها برای تعداد کمی از افراد در خارج این کشور قابل استناد بود. این در حالی بود که مردم این کشور که بیش از همه در معرض تشعشعات اتمی بودند چیزی در مورد حادثه نمی دانستند.

دو هفته پس از وقوع حادثه تشعشعات هسته ای به مقدار زیادی فروکش کرد. تنها در آن زمان بود که یوگنی ولیکوف، فیزیکدان اتمی و یکی از مقامات شوروی سابق به تشریح ابعاد حادثه پرداخت. به گفته آقای ولیکوف، "تا به حال احتمال وقوع واقعه ای فاجعه آمیز وجود داشت. مقدار زیادی از سوخت هسته ای و گرافیت در راکتور در حالت افروختگی قرار داشت." متاسفانه در شوروی سابق، اشخاصی که بیش از همه در معرض تشعشعات هسته ای قرار گرفته بودند کمتر از همه در مورد حادثه اطلاع داشتند.

تعداد افراد تخلیه شده

• ۴۹۰۰۰ نفر از پریفیات ۳۶ ساعت پس از وقوع حادثه تخلیه شدند.
• تعداد افراد تخلیه شده در سال ۱۹۸۶ از شعاع ۳۰ کیلومتری راکتور: ۱۱۶۰۰۰
• تعداد افراد تخلیه شده در سالهای بعد: ۲۲۰۰۰۰
• تعداد افراد ساکن در مناطق آلوده شده در بلاروس، روسیه و اوکراین: ۵ تا ۸ میلیون نفر

به طور مثال، مردم در پریفیات، شهری که برای زندگی کارکنان چرنوبیل و خانواده هایشان در دو کیلومتری آن مجتمع ساخته شده بود، به زندگی عادی خود ادامه می دادند. بسیاری از مردم این شهر روز شنبه از خانه هایشان بیرون رفتند تا از هوای گرم بهاری لذت ببرند. ۱۶ مراسم عروسی در آن روز برگزار شد. شهر پریفیات تنها بعد از ۳۶ ساعت پس از وقوع حادثه تخلیه شد و تخلیه ساکنان روستاهای مجاور نیز هفته ها به طول انجامید. در کیف پایتخت اوکراین، مردم پنچ روز پس از حادثه، بدون اطلاع از اینکه در معرض تشعشات هسته ای هستند، "مراسم رژه ماه مه" را برگزار کردند.

پنهانکاری مقامات شوروی سابق در مورد سانحه چرنوبیل موجب زیاده گویی و اشتباه در مطبوعات و رسانه های غربی شد. برخی خبرگزاری های غربی در آن زمان تلفات چرنوبیل را حدود ۲۰۰۰ نفر گزارش کردند. آمریکا نیز که از طریق ماهواره های جاسوسی خود چرنوبیل را زیر نظر داشت و تنها منبع مستقل اطلاعات در خارج از شوروی سابق به شمار می آمد هم نظر مشابهی داشت.

تلفات چرنوبیل

• بیماری حاد ناشی از تشعشع اتمی در سال ۱۹۸۶: ۲۸ نفر
• بیماری حاد ناشی از تشعشع اتمی در سال های دیگر: ۱۹
• افرادی که در زمان انفجار کشته شدند: ۲
• مرگ در اثر سرطان گواتر در کودکان ( بر اساس گزارش سازمان ملل ۱۹۹۲-۲۰۰۲): ۱۵
• پیش بینی مرگ در اثر سرطان: (سازمان ملل: ۴۰۰۰) (صلح سبز: ۹۳۰۰۰)

روز ۲۹ آوریل یکی از مقامات پنتاگون، وزارت دفاع آمریکا، به شبکه تلویزیونی ان بی سی آمریکا گفت که به نظر می رسد رقم ۲۰۰۰ تن کشته درست باشد زیرا حدود ۴۰۰۰ تن در مجتمع کار می کردند. مقامات آمریکایی و نیز شبکه تلویزیونی آمریکایی سی بی اس نیز روز بعد خبر دادند که راکتور دیگری در چرنوبیل در معرض خطر است. ولی واقعیت این بود که امدادگران در روز اول سانحه از گسترش آتش به راکتور سوم جلوگیری کرده بودند.

با این همه، روز اول ماه مه ۱۹۸۶ تیم امدادگران در محل حادثه به شدت از احتمال افزایش سطح تشعشعات هسته ای در راکتور صدمه دیده نگران بودند. همچنین کارشناسان بیم داشتند که هسته مرکزی ذوب شده قسمت پایه راکتور را هم ذوب کند یا بخش پایه راکتور فروریزد و در نتیجه تماس هسته ذوب شده با مخزن آبی که در بخش پایین راکتور قرار داشت انفجار دیگری را سبب شود. کارشناسان از این هراس داشتند که انفجار دوم از انفجار اول قوی تر باشد و هسته مرکزی ذوب شده به سطح زمین برسد و در نتیجه منابع آب زیرزمینی شهر کیف با جمعیت حدود ۲.۵ میلیون را آلوده کند. ولی قهرمانان حادثه چرنوبیل امدادگرانی بودند که علی رغم تشعشعات اتمی راکتور، به محل حادثه شتافتند تا آتش سوزی را با آب و نیتروژن مایع از هوا و زمین مهار کنند. آنها همچنین با استفاده از هلیکوپتر شن و برگ خشک بر روی راکتور ریختند، در مخزن آب پایین راکتور شنا کردند تا دریچه تخلیه آب را باز کنند و سرانجام سطح بیرونی راکتور را با پوششی از بتون و فولاد پوشاندند.

رابرت گال، پزشک آمریکایی، نیز به مسکو رفت تا با عمل جراحی مغز استخوان بر روی بیمارانی که از عوارض تشعشع اتمی چرنوبیل رنج می بردند به قربانیان سانحه کمک کند. در نهایت، رئیس مجتمع و مسوولین ارشد چرنوبیل به خاطر تخطی از اصول ایمنی مقصر شناخته شده و زندانی شدند.

ولی ۲۰ سال پس از وقوع سانحه چرنوبیل داستان های متفاوتی درباره حادثه گفته می شود. معلوم شده است که هیچکدام از تدابیری که برای مهار هسته مرکزی راکتور بکار گرفته شده بود خیلی موثر نبوده است. گفته می شود که بیشتر موادی که از هلیکوپترها به بیرون ریخته شدند به اهداف خود اصابت نکردند. همچنین، عملیات آتش نشانی با نیتروژن مایع خیلی زود متوقف شد و بخشی از هسته مرکزی ذوب شده وارد مخزن آبی که در پایین راکتور قرار داشت، شده بود.

خوشبختانه بجای انفجار، تماس هسته ذوب شده و آب راکتور به تشکیل ماده سنگ شکلی انجامید و بقیه سوخت راکتور هم در اتاق های پایینی آن به شکل جامد تبدیل شد. اما هیچکدام از عمل های جراحی مغز استخوان رابرت گال، پزشک آمریکایی، موفق به حفظ جان بیماران نشد. این سوال در حال حاضر مطرح است که آیا تخلیه هزاران تن از منطقه اصلا تصمیم درستی بود یا نه؟ این در حالی است که بسیاری از مردم جابجا شده از مشکلات اجتماعی متعددی رنج می برند و سلامتی مردمی که در مناطق آلوده باقی مانده اند از آنچه که انتظار می رفت بهتر است. ما حالا فهمیده ایم که بیشتر مقرراتی که مجتمع چرنوبیل متهم به تخلف از آنها شدند، پس از وقوع سانحه تدوین شده بودند و مشکل اصلی ای که به سانحه چرنوبیل انجامید طرح معیوب راکتور هسته ای بوده است.

منبع: بی بی سی